Ugljikohidrati

Uvod

Ugljikohidrati ili šećeri su organske molekule građene od atoma ugljika, vodika i kisika, najčešće u omjeru 1 : 2 : 1.

Dijelimo ih na

• monosaharide
• oligosaharide (od kojih su najznačajniji disaharidi) i
• polisaharide.Ugljikohidrati su glavni izvor energije za sva živa bića te čine znatan dio prehrane čovjeka.Galerija fotografija prikazuje neke prehrambene namirnice bogate ugljikohidratima.

Koje se namirnice bogate ugljikohidratima najčešće nalaze na vašem jelovniku?

• Razmislite, a zatim u paru razmijenite koje su namirnice kvalitetan izvor ugljikohidrata, a koje od njih bi trebalo izbjegavati.

Osim kao izvor i skladište energije, ugljikohidrati sudjeluju i u izgradnji živih bića, primjerice celuloza izgrađuje stanične stijenke biljnih stanica.
Iako je celuloza neprobavljiva za ljudski organizam, preporučuje se unos hrane bogate vlaknima odnosno celulozom. Razmislite zašto.

Monosaharidi

Monosaharidi su najjednostavniji ugljikohidrati i osnova su za izgradnju složenijih ugljikohidrata.
Monosaharidi građeni od 5 ugljikovih atoma zovu se pentoze, a oni građeni od 6 atoma ugljika zovu se heksoze.
Prisjetite se ranijeg znanja o monosaharidima u: DOS Kemija 8, modul: Organski spojevi i živi svijet, jedinica DOS- a: Monosaharidi.
Biološki najznačajniji monosaharidi su: riboza, deoksiriboza, glukoza, fruktoza i galaktoza.
Pogledajte strukturne formule ovih jednostavnih šećera te odredite koji od njih su pentoze, a koji heksoze.

Koja je razlika u građi između riboze i deoksiriboze?

Riboza i deoksiriboza su pentoze koje se nalaze u nukleinskim kiselinama. Riboza je sastavni dio ribonukleinske kiseline (RNA), a deoskiriboza deoksiribonukleinske kiseline (DNA). Glukoza, fruktoza i galaktoza su heksoze koje su izvor energije za živa bića.

• Prisjetite se koji organizmi mogu sami stvarati glukozu, kako se zove taj proces i što je za njega potrebno.

Oligosaharidi (disaharidi)

Monosaharidi se mogu povezivati u složenije ugljikohidrate. Povezivanjem od dvije do deset molekula monosaharida nastaju oligosaharidi.
Prisjetite se ranijeg znanja o disaharidima u: DOS Kemija 8, modul: Organski spojevi i živi svijet, jedinica DOS- a: Disaharidi.

Najčešći oligosaharidi su disaharidi: saharoza, laktoza i maltoza. Saharoza je građena od jedne molekule glukoze i jedne molekule fruktoze, a dobiva se iz šećerne repe ili šećerne trske. To je najčešće korišteni šećer u prehrambenoj industriji, a nazivamo ga još i konzumni šećer.

Laktoza je mliječni šećer građen od jedne molekule glukoze i jedne molekule galaktoze.

Maltoza je šećer koji je građen od dvije molekule glukoze, a nalazi se u ječmu i pivu.

Polisaharidi

Polisaharidi nastaju povezivanjem više od deset molekula monosaharida.
Najčešći polisaharidi u prirodi su: škrob, celuloza, glikogen i hitin. Sva četiri navedena polisaharida su polimeri glukoze, što znači da su nastali povezivanjem velikog broja molekula glukoze.

Škrob je rezerva energije u biljkama, a pohranjen je u sjemenkama biljaka koje ga razgrađuju na glukozu prilikom klijanja te u podzemnim dijelovima biljaka poput gomolja krumpira.

Celuloza izgrađuje stanične stijenke biljnih stanica i daje im čvrstoću te se koristi u tekstilnoj industriji i za dobivanje papira. Osim u staničnim stijenkama biljnih stanica, celuloza izgrađuje i stanične stijenke hifa nekih gljiva.

Umjesto od celuloze, stanične stijenke nekih gljiva izgrađene su od hitina. To je polisaharid koji izgrađuje i oklope kukaca, rakova i pauka i daje im čvrstoću.

U čovjeku, životinjama i gljivama kao polisaharid koji ima ulogu rezervne energije nalazi se glikogen.

Za kraj…

Pogledajte fotografije prikazanih namirnica koje sadrže skriveni šećer i iznesite svoje pretpostavke koliko se grama šećera nalazi u njima, a zatim klikom na sliku provjerite svoje pretpostavke.